مهارت تقویت هوش معنوی

به نام خدا

مقدمه و بیان مسئله:

رضایت از زندگی یک فرایند داوری است که در آن افراد کیفیت زندگی خود را بر اساس ملاکهای منحصر به فرد خود ارزیابی میکنند ارزیابی و نگرش کلی فرد نسبت به زندگی خود بوده و فراتر و کلی تر از ارزیابی حیطه های خاصی مثل رضایت از خانواده ، دوستان ، مدرسه و دانشگاه خود است. رضایت از زندگی یک صفت پایدار و عینی نیست بلکه به تغییرات موقعیتی حساس است و بر اساس درک و دیدگاه خود افراد در نظر گرفته میشود.(الوند و دیگران،1394،ص.46)

رضایت از زندگی ازمفاهیم بهزیستی کیفیت زندگی و شادمانی متفاوت است. در تعریفی که لیو بومیرسکی از رضایت از زندگی ارائه داده است آنرا ارزشیابی ذهنی از کیفیت زندگی فردی بیان کرده که مألفه ی شناختی دارد و پیشبین قدرتمندی برای سلامت روان بحساب میاید. رضایت از زندگی در واقع رضایت از تمام حوزه های زندگی است.(کیانی و دیگران ، 1390،ص.112)

اینگلهارت مفهوم رضایت را اینگونه تعریف میکند: «احساس رضایت از بازتاب توازن میان آرزوهای شخصی و وضعیت عینی فردی بوجود میاید»(هزار جریبی و دیگران ، 1388،ص.8)

از نظر وین هون رضایت از زندگی یک حالت ذهنی است ، او رضایت از زندگی را رضایت رایج یک فرد از ارزیابی کل زندگی اش میداند که مجموع لذت و درد است.(فرجی و دیگران،1392،ص.91)

عواملی مانند سلامت روانی (آریندل،1991) ،سطوح اجتماعی- اقتصادی و حمایت اجتماعی (سمون و دیگران،2003)، ایمان مذهبی (مایرز و دینر 1995) سن (دینر و همکاران 1999) ، درامد،سلامت جسمانی و روانی و تحصیلات(دینر و سلیگمن 2002) ، روابط میان فردی (جفری و همکاران 2007) ژنها و شخصیت(دانووان و هالپرن 2002) جنسیت و نقشهای جنسیتی (آیزک 1990) در رضایت از زندگی موثر شناخته شده اند.(کیانی و دیگران ،1390،ص.113). آدلر و فاگلی (2005) نیز نشان دادند که رضایت از زندگی متاثر از خودآگاهی ، خوش بینی و معنویت گرایی فرد است (کشاورز و دیگران ،1388،ص.161). خودآگاهی توانایی مشاهده گر بودن خوداست و ازآنجایی که خود شامل ابعاد مختلف جسمی ،روانی،اجتماعی و معنوی میشود ، مسلم است که خودآگاهی نیز به ابعاد زیر قابل تقسیم است:

خودآگاهی جسمی:

شامل شناخت عمیق انسان از ویژگی های مختلف جسمانی و ظاهری خود نیز هست از جمله:

• ویژگی های مختلف ظاهری: رنگ پوست، چشم، قد، وزن،
• بیماری و درد،
• نیازهای جسمی از جمله گرسنگی، خستگی، خواب،
• تنش و انقباض های عضلانی.

گاهی اوقات، افرادی که به مشاغل پرفشار می پردازند آنقدر درگیر برنامه های کاری می شوند که به نیازهای جسمی خود رسیدگی نمی کنند از جمله خواب، خوراک و استراحت؛ به همین دلیل، دچار مشکلات و بیماری هایی می شوند که سلامت و کیفیت زندگی آنان را به خطر می اندازد.

خودآگاهی روانی:

یکی از مهمترین موضوعاتی که در زمینه خودآگاهی وجود دارد، در حوزه روانی است. هر انسانی، ویژگی های روانی متعدد و متفاوتی دارد که او را از دیگران متمایز می کند. آگاهی افراد از خصوصیات منجر به فرد روانیِ از بروز مشکلات و آسیبهای روانی و اجتماعی پیشگیری میکند. به همین دلیل است که خودآگاهی نقش بسیار تعیین کننده ای در سلامت و کیفیت زندگی انسان ها دارد. اجزای خودآگاهی روانی شامل:

• ویژگی ها و خصوصیات شخصیتی مانند درون گرایی، برون گرایی
• ارزش و ارزش مندی خود )عزت نفس(
• احساسات و هیجان های مثبت و منفی
• نقاط قوت و ضعف
• اهداف و آرزوها
• خواسته ها و نیازها
• عادت ها و علایق
• سرگرمی/ لذت وتفریح
• ارزشها، باورها، عقاید، افکار و … .

خودآگاهی اجتماعی

خودآگاهی نه تنها آگاهی از ویژگی های جسمی وروانی بلکه، آگاهی از ابعاد مختلف اجتماعی نیز می شود. میزان شناخت و اطلاعاتی که فرد از نقش ها و انتظارات اجتماعی خود و همچنین از ارتباطات خود دارد، در این مقوله می گنجند.

موارد متعدد دیگری نیز در خودآگاهی اجتماعی قرار دارند از جمله:

• پایگاه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی
• قومیت
• نقش های خانوادگی، فامیلی و اجتماعی
• مسئولیت های خانوادگی، فامیلی و اجتماعی
• شغل
• مهارت ها و توانایی های ارتباطی و اجتماعی
• فرهنگ
• آداب و رسوم
• تعصب ها و پیشداوری ها و … .

خودآگاهی اجتماعی نه تنها موارد بالا را شامل می شود، بلکه شامل احساسات و نگرش ها نسبت به هر یک از موارد بالا نیز می شود. به عبارت دیگر، نه تنها قومیت جزئی از خودآگاهی اجتماعی است بلکه احساسات و نگرش هایی که فرد نسبت به قومیت خود دارد را نیز شامل

می شود؛ از جمله احترام یا افتخاری که فرد نسبت به قومیت خود و یا احساس تعلقی که نسبت به افراد هم قوم خود دارد.

خودآگاهی معنوی

یکی از مهم ترین موضوعاتی که در خودآگاهی مطرح است، ابعاد معنوی خود و شناخت و آگاهی از آنهاست. ان طور که قبلا گفته شد انسان موجودی زیستی، روانی، اجتماعی و معنوی است. با این حال، عموماً کمتر به موضوعات معنوی و اهمیت آنها در زندگی پرداخته شده است.

در خودآگاهی معنوی، موضوعات بسیار اساسی مطرح می شوند از جمله:

• مذهب و عقاید دینی فرد
• ارزش ها و استانداردهای اخلاقی
• معنای زندگی
• مقصود زندگی
• باور نسبت به خداوند
• باور نسبت به جهان دیگر و …

 نکته بسیار مهم آن است که خودآگاهی معنوی اهمیت بسیار زیادی نسبت به خودآگاهی های دیگر دارد؛ چرا که خودآگاهی معنوی، ابعاد دیگر را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. فردی که اعتقادات دینی و معنویِ ویژه و قوی دارد، در مقایسه با فردی که کمتر به ابعاد معنوی می پردازد،در ابعاد و ویژگی های شخصیتی و رفتاری تفاوت دارد. زیرا، معنویت تاثیر بسیار عمیق، گسترده و اساسی بر انسان می گذارد و تفاوت های افراد از این نظر، منجر به تفاوت های بسیار اساسی ترآنان خواهد شد. (بولهری و همکاران ، 1392)

به طور کلی خود معنوی آنگاه شکل میگیرد که فرد هویت خود را معنوی تعریف کند . باتعریف رابطه‌ی خود –خدا از آن پی عمل معنوی هویت فعلیت یافته ی معنوی را سازمان میدهد(جانبزرگی 1398)

موضوعات بسیار مهم و تعیین کننده در خودآگاهی معنوی وجود دارد مانند : ارزشها و استانداردهای اخلاقی وباور نسبت به خدا و جهان دیگر و آگاهی از کارکردهای خودآگاهی معنوی آثار عمیق و گسترده ای در زندگی انسان دارد.فهم معنویت و دین بدون فهم خود و جهان ممکن نیست و یکی از اجزای تشکیل دهنده خودآگاهی خودپنداره است، که در آموزش مهارت خودآگاهی مورد توجه قرار میگیرد. خودپنداره یعنی برداشتی که هر کس از خود دارد و از دو جهت در زندگی روزمرّه ما حائز اهمیت است: اول از لحاظ تاثیر در کیفیت رفتار و سطح عملکرد در ابعاد مختلف و دوم از لحاظ میزان رضایت از زندگی و داشتن آرامش و اعتماد به نفس. (بولهری و همکاران ، 1392) حال این موضوع مطرح میشود که آیا خودآگاهی معنوی میتواند روی بهبود رضایت از زندگی بانوان اثر بگذارد؟